ÇALIK, Şadi
(6 Aralık 1917 Kandiye, Girit - 24 Aralık 1979 İzmir)
1923’te Büyük Mübadele ile ailesiyle birlikte İzmir’e
geldi. İki yıl devam ettiği İzmir Amerikan Kolejinde katıldığı resim
yarışmalarındaki başarılarıyla sanatla ilgisi başladı. 1932-1939 İzmir Atatürk
Lisesinde yatılı öğrenci iken aynı zamanda İzmir – Buca’da Abidin Elderoğlu
atölyesinde desen ve resim çalıştı. Elderoğlu ile arasındaki derin duyuş
birliği bu yıllarda gelişti. İzmir Fuarı Hayvanat Bahçesi için havuz başı
figürü “Atbaşları”nı çok erken bir tarihte, 1940’ta yaptı.
1939 - 1949 İstanbul´da Devlet Güzel Sanatlar Akademisinde
Rudolf Belling’in öğrencisi oldu. Diğer hocaların anıt ve büst işlerini yaparak
geçimini sağladı. Bugün İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’nde bulunan “Nü”
çalışmasıyla diploma aldı. Yaptığı heykel çalışmalarının tümü korunamadı,
kendisi bazılarının fotoğraflarını sakladı. 1950’da yaptığı “Soyut Heykel”,
soyut arayışının bir ürünü olarak ortaya çıktı.
1949´da Ankara Basın ve Yayın Kurumu için yaptığı “Şinasi”
ve “İbrahim Müteferrika” büstlerinin parasıyla Paris’e gitti, bir yıl kaldı ve
çağdaş heykel klasikleri ve savaş sonrası öncüleri tanıdı. Rue de la Grand
Chaumiere’deki Soyut Sanatlar Atölyesinde ve Güzel Sanatlar Akademisinde
çalıştı. Paris’ten “Paris Kuşu” ile döndü.
1951’de evlendiği Müfide Çalık ile İstanbul’da yaşamaya
başladı, fuar işleri ile geçimini sağladı. “Küçük Demir” heykelini yaptı. Nuri
İyem ve Bedri Rahmi Eyüboğlu atölyelerinde günün sanatçılarıyla yakın
ilişkilerini sürdürdü. “Horoz”, “Uçan Form”, “Delikli Soyut” gibi yapıtlarıyla
soyut heykel çalışmalarını sürdürürken aynı zamanda Anıtkabir kabartma ve
heykellerini yapan heykeltıraşlardan Zühtü Müridoğlu ekibinde İlhan Koman ile
birlikte çalıştı. 1952’de soyut “Halkalar 1” heykelinin Saraçhane’de yapılan
İstanbul Belediyesi yeni binasının havuzuna konulması düşünüldüyse de bu
gerçekleşmedi.
1953’te Hürriyet Gazetesi Atatürk Anıtı yarışmasında
birincilik ödülü aldı, ancak anıt gerçekleştirilmedi. Londra’daki Institute of
Contemporary Arts’ın açtığı, savaş sonrası Avrupasında ilk anıt yarışması olan
ve Berlin için düşünülen “Meçhul Siyasi Mahkûm Anıtı” yarışmasına katıldı, 3.
Grup A ödülünü aldı. Aynı grupta Adam, Alexander Calder, Max Bill, Lynn
Chadwick, Richard Lippold, Luciano Minguzzi gibi ünlü sanatçılar diğer ödülleri
paylaşmışlardı.
1954’te İzmir Fuarı havuz başı figürü “Yatan Kadın”ı ve
Sümerbank rölyefini yapan ve aynı yıl demir çalışmalarına başlayan Şadi Çalık
1955’te Ankara Etibank Genel Müdürlüğü yeni binası cephesi için açılan
yarışmada Türkiye’de yapılan ilk soyut rölyef ile birincilik ödülü aldı; ancak
yapıt, anlaşılamaz endişesiyle uygulanmadı. Bu rölyef, mimari ve güzel
sanatların bütünlüğünü savunan “sanatların sentezi” akımının Türkiye´deki ilk
örneğidir.
1955 - 1959’da İlhan Koman ve Şadi Öziş ile Türkiye’de ilk
tasarım atölyesi olan Karametal Atölyesini açtılar, demir boru ve sacdan modern
mobilya ve lamba üretimini sürdürdüler, Milano fuarına katıldılar. 1956 ve 1957
yıllarında arkadaşı Nuri İyem ile birlikte iki sergi açan Şadi Çalık’ın “Demir”
heykeli 1956’da Devlet Resim ve Heykel Müzesine alındı. 1957’de İstanbul’daki
Amerikan Haberler Merkezi’nde Ferruh Başağa, Nuri İyem, İlhan Koman ve Ömer
Uluç’la açtığı sergide iki metre uzunluğunda bir beton demirini “Minimumizm”
adıyla sergiledi. Mekânda bir tek çizginin değerini göstermek istediği bu yapıt
olay yarattı, ama anlaşılamadı. 1958’de Devlet Resim ve Heykel yarışmasında
ikinci ödülü alan “Demir 5” müzeye alındı. Karametal mobilyaları Brüksel Dünya
Fuarı’nda Türk pavyonu dekorasyonunda kullanıldı. Şadi Çalık, Aşiyan’da Yahya
Kemal Beyatlı mezarını tasarladı.
1959’da Devlet Güzel Sanatlar Akademisine metal atölyesinde
öğretim görevlisi olarak girdi. Giresun’da Adalet Sembolünü, İstanbul Harbiye’de
Konak Sineması rölyeflerini gerçekleştirdi.
1960’ta 27 Mayıs Devrimi sonrası Milli Birlik Komitesi
kararıyla öteki yüksek okul üyeleri gibi devrim hareketini anlatmak üzere
Anadolu gezisine Adnan Çoker ile birlikte çıktı; Van, Tatvan ve Bitlis’e gitti.
Gördüğü coğrafyadan ve tarihi eserlerden çok etkilendi. İzmir Fuarı Lozan Kapısı
Meydanı için 90’lı yılların başında yıkılan 27 Mayıs Devrim Anıtı’nı yaptı,
İstanbul Belediye binasındaki Hitit Güneşi kursunu heykelıtraş Hüseyin Gezer
ile birlikte büyüttü. 1961’de birlikte Akhisar, Ayvalık ve Bandırma Atatürk
Anıtlarını gerçekleştirdiler. Tahta Yontu’yu yaptı. Paris Rodin Müzesi’nde
açılan 2. Çağdaş Heykel sergisinde Türkiye’yi Hadi Bara, Zühtü Müridoğlu ve
İlhan Koman ile birlikte “Demir 3” heykeli ile temsil etti.
1962’de Eskişehir Atatürk Anıtı yarışmasında birincilik ödülü
aldı ve uyguladı. Nejat Eczacıbaşı için “Atlar” rölyefini yaptı. 1963’te Niğde,
Edremit ve Burdur Atatürk Anıtlarını yaptı, Mersin Limanı Müdürlük binası
girişi için uluslararası ticaret ve ulaşım konulu rölyeflerin çamur
tasarımlarını gerçekleştirdi, ancak taş uygulaması şirket tarafından yapılan
rölyefler sanatsal özgünlüğünü yitirdi. Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas
Balıkçısı) ile birlikte İzmir Efes Oteli için Antik Ege panosunu ve antik
Artemis heykelinin kopyalanmasını gerçekleştirdi. Tahta Yontu, Nurullah Berk’in
girişimiyle yapılan Çağdaş Türk Sanatı sergisiyle Paris, Brüksel, Berlin ve
Viyana’ya gitti. İlk kez dostları Sabahattin Eyüboğlu, Azra Erhat ve başkalarıyla
Mavi Yolculuk’a çıktı. 1964 Pişmiş toprak rölyefler çalıştı öğretim
görevlilerine verilen bir yıl Paris araştırma bursunu almadı. İstanbul
Üniversitesi İktisat Fakültesi cephesindeki “Ekonomi” rölyefini ve As Sineması
rölyefini yaptı. Sabahattin Eyüboğlu ve onun evindeki pazartesi geceleri
hayatının önemli bir parçası oldu. Eski dostu Can Yücel kendisinden Marmaris
için bir Atatürk anıtı tasarımı istedi. 1965’te Bitlis Atatürk Anıtını ve
Sakarya Atatürk Anıtını yaptı ve ODTÜ Atatürk Anıtı yarışmasında birincilik ödülünü
aldı.
Şadi Çalık'ın öğrencisi Mehmet Aksoy, anılarında ODTÜ
Atatürk Anıtını şöyle anlatıyor:
... Bir gün, bir yaz günüydü, okula geldim, Şadi Çalık beni
atölyeye sokmadı. "Niye hocam, ne oluyor, ne oldu?" Öyle ya ben
çırağıyım onun. "Gözünü severim senin" dedi. "Kötüleme, gözünü
bozma."* Öğrencisi Mehmet Aksoy’a yukarıda alıntıladığımız ifadelerle
ısmarlama Atatürk heykeli yaptığını söyleyen Şadi Çalık, Atatürk anıtları
içinde en yetkin örneklerden birine imzasını atmıştır aslında: ODTÜ Atatürk
Anıtı.
Bir kaide üzerinde ayakta durup bir eliyle hedef gösteren
ya da şaha kalkmış atının tepesinde bir Atatürk anıtı değildir Çalık’ınki. Aynı
zamanda sanat kaygısını da taşıyan ender örneklerden biridir ve öğrencisi
Aksoy’un deyişiyle “Türk heykelinin mezar taşları” olmaktan uzaktır.
1966’da Türkiye’de ilk çağdaş heykel anlamındaki anıt olan
ODTÜ Atatürk Anıtını uyguladı. Bu dönemde desenlerinde mekânsal heykel kompozisyonları
araştırdı, topyekün heykel-mekân fikirleri geliştirdi. 1967´de ilk kez Venedik
Bienali’ne ve 16 yıl sonra ilk kez Paris’e gitti. Dönüşünde tekrar yağlıboya resim
çalışmaya başladı, küçük metal heykeller ve “Çubuklu” rölyefi yaptı. Öte yandan
resmi mekânlar için kendisinden istenen Atatürk büstlerini çalıştı ve İstanbul’da
açılan Fatih Sultan Mehmet Anıtı yarışmasına katıldı. 1968’de Mimar Behruz
Çinici’nin tasarladığı ODTÜ Üçlü Amfisi için Türkiye’de ilk kez mimari içinde
yer alan soyut plastik olan “Soyut Heykel”i yaptı. 1969’da ise İstanbul Merter’de
Vakko Genel Müdürlüğü binası havuzu için başka bir “Soyut Heykel”i yaptı. Tahta
"Dörtlü Heykel"ini DGSA öğretim üyeleri sergisinde gösterdi, heykel müzeye
alındı. Mimar Rahmi Bediz’in projelendirdiği Ankara Maden Tetkik Araştırma
Enstitüsü için büyük bronz “Madenciler” rölyefini yaptı. DGSA Yüksek Heykel
Bölümü Başkanı oldu.
1970’te sonradan Devlet Resim ve Heykel Müzesine alınan
“Vietnam” heykelini, “Pembe Heykel”i ve “Virüs Entelektüel” heykelini yaptı. Bu
konuyu daha sonra resimlerinde de çalıştı. New York Birleşmiş Milletler binası
için Türkiye’nin armağanı olan “Kadeş” rölyefini gerçekleştirdi. Eskişehir
Anadolu Üniversitesi Yunus Emre Kampüsünde Atatürk Anıtını yaptı. Sabahattin
Eyüboğlu ile Kekova’da Mavi Yolcular Anıtını yaptılar.
1971 DGSA Heykel bölümü profesörü oldu. İzmir´in
Kurtuluşu’nun 50. yılı dolayısıyla Yapı Kredi Bankası Kordon Şubesi Binası için
“Bağımsızlık” ve “Kalkınma” bronz rölyeflerini yaptı. Mimar Orhan Şahinler’in
yaptığı Lizbon T.C Büyükelçiliği Binası için soyut rölyefi yaptı. Batman
Atatürk Anıtını yaptı. Sami Şekeroğlu ile orta öğretimde gösterilmek üzere bir
heykelin nasıl yapıldığını anlatan film projesinde kızı Siren Çalık’ın büstünü
yaptı. İlk kez doğduğu yeri görmeye Girit’e gitti. Ankara Kızılay’da Yapı Kredi
Bankası Binası cephesine bir amblem-rölyef, aynı binanın girişinde Selçuk Kûfi
yazısından esinle soyut bir rölyef yaptı. 1972 Ankara Etibank Genel Müdürlüğü
için Atatürk rölyefini, mimar Orhan Şahinler’in projelendirdiği İstanbul
Ticaret Odası binası cephesine taş rölyef ve girişteki dövme bakır rölyefi
yaptı. Erzincan Atatürk Anıtını gerçekleştirdi. Şili’de Santiago de Chile’de
Türkiye Cumhuriyeti Meydanına konmak üzere Atatürk mask ve yazıtını
gerçekleştirdi.
1973 İstanbul Galatasaray Meydanında Türkiye’de ilk soyut
anıt olan 50. Yıl Anıtını gerçekleştirdi. Yarışmasına Mimar Ersen Gürsel ile
birlikte girip birincilik ödülünü aldığı Seydişehir Alüminyum Tesisleri Atatürk
Anıtını tamamladı. İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi bahçesi için astronom
Uluğ Bey Anıtını, Cumhurbaşkanlığı 50. Yıl Koşusu ödülü olan “Atlı Atatürk” heykelini
yaptı. İzmit Seka İşletmesi, Kınık ve Milas (bugün Bafa’da) Atatürk Anıtlarıyla
Bozcaada Atatürk büstünü yaptı. 1974’te Kapıkule İşçi Anıtı yarışmasına katıldı.
İstanbul’da mimar Utarit İzgi’nin projelendirdiği Jak Kamhi evine duvar
kompozisyonu yaptı. 1975’te Tiyatro Yazarları Derneği için “Şinasi” rölyefini,
Bayezid Kütüphanesi için “Cemile Necmettin Sahir Silan” rölyefini, Bodrum’a
armağan ettiği biri beton, öteki bronz Cevat Şakir Kabaağaçlı (Halikarnas
Balıkçısı) büstlerini gerçekleştirdi. Berlin ve İtalya yolculuğuna çıktı. Resim
ve desen çalışmalarını yoğunlaştırdı. 1977´de DGSA Heykel Bölümü başkanlığından
çekildi. İzmir Konak Meydanı yakınında Süleyman Ferit Eczacıbaşı Anıtını
gerçekleştirdi. 1977 Devlet Sanatçısı Ödülünü alan Şadi Çalık 1979’da katıldığı
iki aşamalı TBMM Atatürk Anıtı yarışmasında üçüncülük ödülü, Bolu Köroğlu
yarışmasında da üçüncülük ödülü aldı.
(Fotoğraftakiler: Soldan sağa: Şadi Çalık, Can Yücel, İlhan Koman, Paris 1950)
Hazırlayan: Simge Elif ATABEK, 10-F
Kaynaklar:
*Aydın
Engin, Mehmet Aksoy Çekicin Rüzgârında Kırk Yıl, Türkiye İş Bankası Yayınları,
İstanbul, 2002, sayfa:69
Siren
Çalık; "Şadi Çalık", Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul
Aralık 2004.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder