Tarihçe

İZMİR ATATÜRK LİSESİ TARİHÇESİ

                 XIX. Yüzyılın son çeyreğine girilirken eğitim sistemindeki değişimlere bağlı olarak Avrupa ülkelerindeki eğitim kurumları Osmanlı İmparatorluğu’nda da yaygınlaşmaya başlamıştı. 1869 tarihli “Maarif-i Umumi Nizamnamesi” Müslüman ve Hıristiyan Osmanlı tebaasını birbirine kaynaştırmak ve ortak bir kültürle geliştirmek için rüştiyelerin üstüne eğitim verecek idadilerin ve daha üst basamağını oluşturan sultanilerin açılmasını öngörmüştür. 1884 yılında İzmir İdadisinin Karantina semtinde Darüttahsil binasında (günümüzde Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesi olarak biliniyor) Ticaret ve Ziraat Mektebi ile birlikte açılması düşünüldü.

Mithatpaşa Endüstri Meslek Lisesinin o zamanlardaki bir resmi

Ancak iki okulun bir arada bulunmasının doğuracağı olumsuzluklar ve öğrenci sayısının yetersiz kalması üzerine bu bina Mekteb-i Sanayiye devredilerek idadi için yeni bina arayışı başladı.

İzmir İdadisi (Şimdiki Konak Kaymakamlığının bulunduğu yer)

Şimdiki Hükümet Konağı civarında Raşit Paşa arsası uygun görüldü. Aydın Vilayeti Valisi Halil Rıfat Paşa’nın katkılarıyla idadi 1886 yılı Temmuz ayında açıldı.   İdadi binası için belirlenen yerin tesadüfen seçildiğini söylemek mümkün görünmüyor. Çünkü idadi binası tam Hükümet Konağının yanına ön cephesi meydana yönelik bir konumda yapılmıştı. Dolayısıyla kamusal merkezin asli unsurları arasına bir yenisi daha dahil olmuştu. İdadi binasının yerleştirilme biçimi meydanın bütünlüğünü ihlal edecek şekilde değil de kelimenin tam anlamıyla alanın tamamlanmış yapısını destekleyecek konumda olduğundan Osmanlı yöneticilerinin meydanın kamusal işlevinin farkında olduğunun açık bir kanıtı olarak değerlendirilebilir.

İzmir İdadisi (Şimdiki Konak Kaymakamlığının bulunduğu yer)

                Türk, Ermeni, Yahudi ve Rum erkek öğrencilerin birlikte eğitim gördüğü İzmir İdadi  Mektebinin ilk müdürü Abdurrahman Efendi idi. 1888 yılına yapılan bir düzenleme ile idadi mekteplerine sadece rüştiye mezunlarının alınmasına karar verildi. Başlangıçta sadece gündüzlü (nehari) eğitim veren okul 18 Ocak 1889 tarihinde yatılı (leyli) öğrenci de almıştır.

                12 Ocak 1902 tarihinde okulun ticaret ve sanayi sınıfları da eğitime başladı. II. Meşrutiyetin ilan edilmesinden sonra il merkezlerindeki idadilerin yedi yıllık sultanilere dönüşmesi üzerine 1910-1911 ders yılı başında (29.10.1910) İzmir İdadi Mektebinin sultani olarak eğitime başlaması kararlaştırıldı.

               İdadi binası 1919 yılında başlayan işgal süresince Yunan İşgal Komiserliği binası olarak kullanılmak üzere 8 Aralık 1920 tarihinde eğitim öğretime kapatıldı. İşgalden sonra İzmir Milli Eğitim Müdürlüğüne 1911 yılında İzmir Mekteb- i Sultanisinden mezun olan Vasıf (Çınar) Bey getirildi. Vasıf Bey’in desteği ile okul 1 Ekim 1922’de yeniden eğitim öğretime başladı.  Rıdvan Nafiz (Edgüer) Bey müdürlüğe getirildi.

İAL Merkez Binanın Rum Kız Okulu olduğu dönem

                İşgalden sonra, işgal döneminde Rum Hastanesi olarak kullanılan Rum Kız Okulu binasına yani bugünkü Atatürk Lisesine taşınıldı. Eski idadi binası 1970 Ağustosu’ndaki Hükümet Konağı yangınına kadar İzmir Adliyesi olarak hizmet verdi. Yangın sonrasında konak yeniden yaptırılırken idadi binası gözden çıkarılarak yıktırıldı. İzmir Adliyesi yeni yaptırılan Sigorta bloklarına taşınırken İdadi/Adliye binasının yerine şimdiki Konak Kaymakamlığı ve İl Milli Eğitim Müdürlüğü binası inşa edildi.

İAL Merkez Bina 1925 (Şapka Devrimi) öncesi
(Tabelada "Erkek Lisesi" yazmaktadır.)

                1923 yılı Ekim ayında okulun adı İzmir Erkek Lisesi olarak değiştirildi. On iki yıl süreli olan okul iptidai kısmının Basmane’deki eski Amerikan Mektebine nakli ile yedi yıl süreyle eğitim öğretim vermeye başladı.

İkinci İzmir Erkek Lisesi (Şimdiki Namık Kemal Lisesi binası)

         1936-1937 ders yılında Erkek Muallim Mektebinin Balıkesir’e nakledilmesi üzerine Kız Lisesinin bu binaya taşınmasıyla boşalan binaya (şimdiki Namık Kemal Lisesi) okulun yeni bir şubesi açıldı. Okulların birbirinden ayrılması için İzmir Erkek Lisesine “Birinci İzmir Erkek Lisesi”,  şubesine de “İkinci İzmir Erkek Lisesi” adı verildi. 1942 yılı Nisan ayında “ Birinci İzmir Erkek Lisesi”nin adı Atatürk Lisesi olarak değiştirildi. 1998 yılında da Anadolu Lisesi kapsamına geçen okul kız öğrenci kaydına da başlamıştır.

İZMİR ATATÜRK LİSESİ MERKEZ BİNA

İzmir Atatürk Lisesi binası 1922 yangınından kurtularak günümüze ulaşan ender yapılardan biridir. Binanın Rum Kız Okulu olduğu ve savaş döneminde Rum Hastanesi olarak kullanıldığı bilinmektedir. Konak’ta Vilayet Konağı’nın yanında 1886 yılında açılmış olan Mekteb-i İdadi, 1922 yılında İzmir Erkek Lisesi, 1942 yılında İzmir Atatürk Lisesi adını alarak bu binada eğitime başlamıştır.

Yerleşkenin giriş arkasında aksında yer alan ana bina simetrik H tipi plan şemasına ve yalın Neoklasik bir dile sahiptir. Plan kurgusundaki üçlü düzen, giriş kütlesinin cephe düzeninde ve giriş portalinde de görülmektedir.

Yapı, giriş portali ve yan kolları üzerinde yer alan üçgen alınlıkları, giriş mekânının ardında yer alan iki kat yüksekliğindeki galerili orta mekanı çevreleyen İyon ve Korint başlıklı sütunları ile yapıldığı dönemde Avrupa’da yaygın olan Grek Canlandırmacılığının özelliklerini taşımaktadır.

Binaya, 1925-26 ders yılında yemekhane, mutfak, bulaşıkhane ve dört adet yatakhane ilave edilmiştir. 1930-31 yılında 14x52.5 metre boyutlarında, açıklığı çelik gergili ahşap makas ile geçilmiş olan kapalı teneffüshane eklenerek yerleşke bugünkü halini almıştır.

Hazırlayanlar: Çiğdem YENER (Tarih Öğretmeni), Neslihan ÇELİKKANAT (İngilizce Öğretmeni)

Kaynaklar:

Yrd. Doç. Sadiye Tutsak, İzmir’de Eğitim ve Eğitimciler (1850-1950) ve Turizm Bak. Yay. Ankara, 2002

Melih Tınal, İzmir Atatürk Lisesi Tarihçesi, İzmir Atatürk Lisesi Eğitim Vakfı Yay. İzmir, 1999

Yaşar Ürük, İzmir’i İzmir Yapan Adlar, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay. İzmir, 2008

Yaşar Aksoy, İzmir’i Sevme Sanatı, İleri Kitabevi Yay. İzmir, 1994

Tarihsel Süreç İçinde Konak Meydanı, İzmir Büyükşehir Belediyesi Kültür Yay. İzmir, 2003